Bizim kültürümüzde çay; günün her saati tüketebildiğimiz, ince belli bardakta olmazsa olmaz dediğimiz, karadenizin bizlere armağanı, vazgeçilmez içeceğimizdir. Biz de olduğu gibi Japonların da vazgeçilmezi olmuştur çay… Hatta Japonlar o kadar vaz geçememişler ki çayı bir seremoni haline getirmişlerdir.
Japonlarda çay seremonisi sadou -chadou- (茶道) ya da chanoyu (茶の湯 ) isimleriyle bilinmektedir. Kökenleri yaklaşık 400 yıl öncesine ve Zen Budizmine dayanan bu seremoni geleneksel bir sanat haline gelmiştir. Sadou (chadou); anlam olarak ise çay(茶) ve yol(道) sözcüklerinden oluşup ‘çaya giden yol’ anlamına gelmektedir.
Sadou, özel olarak tasarlanan chasitsu adı verilen çay odalarında yapılmaktadır. Eskiden çay odaları, ikamet edilen eve uzak, yeşilliğin içinde sakin yerlerde bulunan küçük evler şeklinde yapılmıştır.
Bu evleri halen milli parklarda ve sarayların bahçelerinde ziyaret edebilirmişiz. Kyoto’da bulunan Katsura Sarayı’nın bahçesindeki Shokintei çay evi bu örneklerdenmiş efenim 🙂
Sadou; çok ince detaylara sahip ve sadeliğe dayanan bir sanattır. Çayı sunan ve misafir olarak gelen kişilerin bilip uyması gereken pek çok kuralı vardır. Kaseyi tutuştan çayı karıştırmaya, çay koymadan peçetenin kullanımına kadar her hareketin belli adap ve zarafet kuralları dahilinde vücuda geldiği derin bir felsefe anlayışı vardır. Çay seremonisini tam anlamıyla başarıyla gerçekleştirebilmek için uzun yıllar eğitim almak ve tecrübe edinmek gereklidir. Bu nedenle bu sanat üzerine Japonya’da birçok farklı okul bulunmaktadır. Günümüzdeki bir çok çay okulu, bu konuda üstat sayılan Sen No Rikyu (1522-1591) kurallarını örnek almaktadır. Kurslarda Japon kültürü daha ön plana alınarak Çin kültüründen uzaklaşılması amaçlanmıştır.
Japonya’da çay töreninin öğrenilmesi bir genç kızın yapması gereken en önemli geleneklerden biri imiş.
Seremonide konuklar çay evine girip nijiriguchi adı verilen kapıdan eğilerek girerler. Bu kapı alçak gönüllülüğü hatırlatmak amacıyla eğilerek girebilecek şekilde küçük yapılmıştır. Çay odası insanların dünyevi sorunlarından uzaklaştığı, maddi ve manevi her şeyin kapının dışında bırakıldığı yerler olarak kabul edilmektedir. Erkeklerin silah, bayanların da ziynet eşyalarıyla bu odaya girmesi yasaklanmıştır. Böylece kişinin, dünya zenginliğinden arınıp tevazuya büründüğüne inanılmaktadır. Bu nedenle bu çay evleri de eşya ve detaya boğulmadan döşenmiş, sade çizgilere sahiptir. Seremoniyi gerçekleştirecek kişinin seremoni öncesi ruhen arınması ve konsantre olması gerekmektedir. Çay töreni bir çok aşamadan oluşmaktadır ve her aşamada kişinin doğaya yakınlaşarak değerlerinin farkına varması amaçlanır.
Çay seremonisinde ev sahibi ile misafir arasındaki ilişki sanki birbirlerini son görüşleri, birbirlerine son hizmetleriymiş gibi özen ve hürmet ile yapılmaktaymış. Japonlar çok ince insanlar vesselam.
Sadou’da her mevsim için farklı kaseler ve araçlar kullanılmaktadır. Seremonide kama adı verilen çaydanlık, chasen adı verilen çayı karıştırmayı sağlayan bambu fırça, chawan adı verilen çayın sunulduğu kase, chakin adı verilen peçete gibi kendine has malzeme ve araçlar kullanılmaktadır. Sunulan çay en taze çay yapraklarının öğütülmesiyle elde edilen yeşil çaydır(o-cha). Seremoni sırasında kaiseki adı verilen hamur işi, sake ve higashi adı verilen şekerleme servisleri de yapılmaktadır.
Son olarak çay seremonisinin ne kadar detaylı ve ince bir iş olduğunu ve hazırlama, servis ve içme aşamalarında her hareketin belli bir sıraya göre yapıldığını hatırlatarak sizleri video ile baş başa bırakıyorum;